بيٽا.

ڪافي راڳ جو ھڪ قسم آھي يا سنڌي ٻولي ۾ ھڪ شاعري جو قسم آھي. غياث الغت ۾ ڄاڻيال آھي تہ ڪافي ھڪ راڳڻي آھي، ۽ وري موسيقيءَ جي باب ۾ ڪافيءَ کي ديپڪ راڳ جي شاخ ڪري لکيو آھي جيڪا سارنگ سان گڏ ڄيٺ ۽ آکاڙ مھينن ۾ ڳائبي آھي، ڪي گويا ڪافي کي راڳڻي ڪري ڳائيندا آھن. سنڌ ۾ ڇاڪاڻ تہ مھر جي ڪمهري آھي، تنھن ڪري امڪان آھي تہ ھتي جي ماڻهن اندر ديوتا کي ريجهائڻ ۽ برسات آڻڻ جي خيال سان ڪافيءَ کي وڌيڪ اھميت ڏني ھجي، جيئن تہ ھي سارنگ سان لاڳاپو رکندڙ راڳڻي آھي، تيئن ھن تي فقيرن زور رکيو ھجي، ۽ پوءِ آھستي آھستي ٻين سرن ۾ ڳائڻ جو رواج پيو ھجي، جو ھينئر ڪافي تمام گھڻن سُرن ۾ ڳائي وڃي ٿي، جھڙوڪ: جوڳ، پِيلو، تلنگ، ڪوھياري، سورٺ، ڀيروين وغيرہ. ۽ اھڙين راڳڻين ۾ ڳائي وڃي ٿي، جن سان ديپڪ جو ڪو بہ واسطو ڪونھي. ان ڪري حڪومت جو اثر يعنيٰ ڪفہ يا استکفوا جو ملڪي اثر ٻئي گڏجي پيا. ڪافيءَ جو دعاي ڪاف سان ڪوبہ واسطو ڪون ٿو ڏسجي، ڇو جو جيڪي بہ ڪافيون آھن، سي درد ۽ سوز سان ڀريل ھونديون آھن، ۽ سندن مضمون بہ عشقيا ٿيندو آھي. ڪافيءَ جو وائيءَ سان بہ ڪو واسطو ڪو نہ آھي. ڇالاءِ تہ ڪافيءَ ۾ ٿل کانسواءِ گهٽ ۾ گهٽ ٽي مصرائون ٿينديون آھن. ان کان سواءِ وائي جو ٿل يا مصرع ھڪ سٽو آھي، پر ڪافيءَ جي ھر ھڪ مصرع ۾ ان جي ابتڙ ڏيڍ سٽ، ٻہ سٽون، ٽي سٽون ۽ چار بہ ٿينديون آھن.