بيٽا.

هندي ۽ سنڌي نج ڪلاسيڪي شاعريءَ جي ھڪ اھم ۽ بنيادي صنف ’دوهو‘ آھي، جنھن کي صدين جو پسمنظر آھي. اصل ۾ دوھو پراڪرت ۽ اپڀرنش دور جي ھڪ مقبول صنف آھي، جنھن دور ۾ مقامي زبانون ۽ شاعري ھڪ ارتقائي دور مان گذري رهيون ھيون. دوھو اصل ۾ ٻن سٽن وارو بيت آھي، جنھن جو سٽاءُ مثنويءَ جي بيتن واري ھيئت وارو آھي. پر مثنويءَ جا بيت گهڻو ڪري علم عروض جي وزنن تي آڌاريل هوندا آھن، پر دوھو، هندي ڇند يا پنگل جي ماترائن تي لکيو ويندو آھي. پنگل يا ڇند، قديم هندي شاعريءَ جو وزني نظام (Prosodic system) آھي. عالمن ۽ مھا ڪوين مختلف ڇندن کي ڌار ڌار نالا ڏنا آھن، جن مان ’دوها ڇند‘ بيھڪ، سٽاءَ ۽ ماترائن جي خيال کان نھايت اھم آھي. ’دوهو‘، ’دوها ڇند‘ ۾ ئي لکيو ويندو آھي. دوھو، ٻن سٽن جو شعر آھي، جنھن ۾ ٻنهي سٽن جي آخر ۾ تُڪون/ قافيا ايندا آھن. الف- ب جا اکر سُرن (vowels) يعني حرف علت ۽ حرف صحيح (Consonants) تي مشتمل ٿيندا آھن، جيڪي ملي لفظ جوڙيندا آھن. شاعريءَ ۾ لفظن (شبدن) جا ’پَدَ‘ (چرڻ) ٿيندا آھن، جيڪي ننڍن ۽ ڊگهن آوازن يا اُچارن تي ٻَڌل هوندا آھن. ڊگهي آوزا لاءِ ٻٽي ماترا يعني ٻہ ماترائون ٿينديون آھن، جنھن کي ’گرو ماترا‘ چوندا آھن ۽ ننڍي آواز لاءِ ھڪ ماترا ٿيندي آھي، جنھن کي ’لگهو ماترا‘ چوندا آھن. دوهي جي ھر سٽ ۾ ٻہ چرڻ (پد يا مصرعا) ٿيندا آھن، جن جي اُچارڻ ۾ جيڪا ويرم يا ساھي لڳندي آھي، اُن کي ’وسرام/ بسرام‘ يا ’يت‘ چيو ويندو آھي. دوهي جي پهرئين ۽ ٽئين چرڻن ۾ 13، 13 ماترائون ۽ ٻئي ۽ چوٿين چرڻ ۾ 11، 11 ماترائون ٿينديون آھن، يعني دوهي جي ھر سٽ 24، 24 ماترائن جي ٿيندي آھي ۽ ھڪ دوهي جون ڪل ماترائون 48 ٿينديون آھن.